«Η Πόλις Εάλω - 29 Μαΐου 1453»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου
Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Στις 31 Οκτωβρίου 1448, πεθαίνει ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος και καθώς δεν είχε παιδιά, τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος ο Δραγάτζης (το οικογενειακό επώνυμο της μητέρας του), ο οποίος ως τότε ήταν δεσπότης στην Πελοπόννησο που έμελλε να διαδραματίσει έναν από τους σημαντικότερους ρόλους στην παγκόσμια ιστορία, αφού θα ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, δηλαδή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ο Μωάμεθ Β΄ από την αρχή της ανέλιξης στον σουλτανικό θώκο επιθυμούσε την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης για δυο λόγους. Αφενός γιατί ήταν χτισμένη σε ένα κομβικό σημείο του τότε γνωστού κόσμου και αφετέρου για λόγους συμβολικούς, αφού ήταν η πρωτεύουσα της πιο επιβλητικής αυτοκρατορίας της εποχής.

Έτσι, στις 2 Απριλίου 1453 αφού γίνεται ορατό το πρώτο οθωμανικό απόσπασμα καταστρέφονται οι γέφυρες της τάφρου και κλείνουν οι πύλες της Πόλης από τους Βυζαντινούς , ενώ παράλληλα, με μια τεράστια αλυσίδα την οποία εγκατέστησε ο Γενοβέζος μηχανικός Μπαρτολομέο Σαλίνγκο κλείνει η είσοδος του Κεράτιου Κόλπου.  
 Ενώ στις 5 Απριλίου 1453 οι δυνάμεις των Οθωμανών με επικεφαλής του Μωάμεθ φτάνουν έξω απ' τη Βασιλεύουσα με τους  υπερασπιστές της καταλαμβάνουν τις θέσεις τους στα τείχη της.


Έπειτα από πέντε ημέρες, στις 12 Απριλίου 1453 αρχίζει ο  μαζικός βομβαρδισμός των τειχών της Πόλης, όμως  τα κανόνια των Οθωμανών αποδεικνύονται  δύσχρηστα. Γλιστρούν μέσα στη λάσπη από τις βροχές ωστόσο οι βολές τους προξενούν ζημιές στα τείχη. Οι υπερασπιστές της Πόλης με επικεφαλής τον Ιουστινιάνη, τις επιδιορθώνουν με αξιοθαύμαστη ταχύτητα. Νέα προσπάθεια του οθωμανικού στόλου να σπάσει την αλυσίδα του Κεράτιου, αποτυγχάνει.
Μία ακόμη σφοδρή επίθεση στις 18 Απριλίου 1453 εναντίον της Πόλης αποτυγχάνει. Μετά από τετράωρη μάχη, οι πολιορκητές αποχωρούν αφήνοντας πίσω τους 200 νεκρούς.

Οι επιθέσεις στην Πόλη συνεχίζονταν όμως χωρίς αποτέλεσμα, αφού οι υπερασπιστές της έδειχναν εξαιρετικό θάρρος, γι’ αυτό στα μέσα Μαΐου ξεκινούν προσπάθειες εκσκαφής ορυγμάτων κάτω από τα τείχη. Ο Ζαγανός πασάς, χρησιμοποίησε επαγγελματίες υπονομευτές από τα ορυχεία ασημιού του Νόβο Μπρόντο στη Σερβία. Οι Βυζαντινοί, με επικεφαλής τον Γιοχάνες Γκραντ και τον Λουκά Νοταρά, εξουδετερώνουν όλες τις υπόγειες επιθέσεις.

Στις 25 Μαΐου 1453 ο Μωάμεθ συγκαλεί το μυστικό συμβούλιο, ώστε να ετοιμαστεί για την τελική επίθεση, η οποία αρχίζει την επόμενη ημέρα.
Η πρακτική ήταν πάλι οι καταιγιστικοί βομβαρδισμοί των τειχών. Οι υπερασπιστές της πόλης ωστόσο, στη διάρκεια της νύχτας, βοηθούμενοι κι από αμάχους επιδιορθώνουν τις ζημιές. Την Τρίτη 29 Μαΐου 1453 1.30 π.μ. ξεκινά η τελική  επίθεση των Οθωμανών. Οι γενναίοι υπερασπιστές αντιστέκονταν με κάθε τρόπο. Ο Μωάμεθ έβλεπε ότι για μια ακόμη φορά δεν μπορούσε να επιβληθεί.

Λίγο πριν την ανατολή του ήλιου, μια βολίδα μπομπάρδας (κανονιού), χτύπησε τον Ιουστινιάνη διαπερνώντας τον θώρακά του. Αιμορραγώντας ασταμάτητα, μέσα σε αφόρητους πόνους, ο Γενοβέζος ζήτησε από τον Παλαιολόγο να φύγει. Παρά τις προσπάθειες του αυτοκράτορα δεν μεταπείστηκε. Τον ακολούθησαν οι άντρες του.
Ο Ιουστινιάνης κατέφυγε στη Χίο όπου πέθανε την 1η Ιουνίου 1453.

Παράλληλα, από την Κερκόπορτα οι πρώτοι Οθωμανοί μπήκαν στην Πόλη. Ο αυτοκράτορας, έδειξε ότι δεν ήθελε να ζήσει περισσότερο από την Πόλη. Πετώντας τα αυτοκρατορικά εμβλήματα, με τον ξάδελφό του Θεόφιλο, τον γενναίο Ισπανό απ' το Τολέδο δον Φρανσίσκο και τον ηρωικό συμπολεμιστή Ιωάννη Δαλμάτη, όρμησαν προς τους εχθρούς.

Ως το απόγευμα όλα είχαν τελειώσει. Απέμενε μια μικρή εστία αντίστασης. Κρητικοί ναύτες στους τρεις πύργους κοντά στην είσοδο του Κεράτιου Κόλπου, εξακολουθούσαν να αντιστέκονται, χωρίς να μπορούν να εκτοπιστούν. Βλέποντας ωστόσο ότι ήταν πλέον απελπιστικά μόνοι και απομονωμένοι, παραδόθηκαν με δυσφορία στους αξιωματικούς του Μωάμεθ, υπό τον όρο ότι η ζωή και η περιουσία τους θα παρέμειναν άθικτες. Τα δύο πλοία τους ήταν αραγμένα κάτω απ' τους πύργους. Ανενόχλητοι από τους Τούρκους, που τους κοιτούσαν με θαυμασμό, τα καθέλκυσαν και έφυγαν για την Κρήτη

Ο απολογισμός της άλωσης και όσων την ακολούθησαν ήταν τραγικός. Ο Κριτόβουλος αναφέρει 4.000 νεκρούς και 50.000 αιχμαλώτους. Ο Λεονάρδος της Χίου, κάνει μνεία για 60.000 αιχμαλώτους. Ίσως οι αριθμοί είναι υπερβολικοί, καθώς ο πληθυσμός της Κων/πολης το 1453, ήταν μικρότερος των 50.000.
Η αναφορά των Φραγκισκανών μοναχών εκτιμά τους νεκρούς υπερασπιστές και κατοίκους της Πόλης, σε 3.000.

Με αυτόν τον ηρωικό αλλά και τραγικό συνάμα τρόπο έκλεισε ένα μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας, για να ανοίξει ένα άλλο πιο ζοφερό, αυτό της κατάκτησης του ελληνισμού από τους Οθωμανούς που έμελλε να κρατήσει σχεδόν μισή χιλιετηρίδα.

Φανταστικό πορτραίτο του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου

Βιβλιογραφία

• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Θ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1972, 2000, σελ. 207-213 
• Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα 2001 
• Η Άλωση της Πόλης Μαρτυρίες εντός και εκτός των τειχών, εκδ. Χ. Κ Τεγόπουλος-εφ. Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2008
• Nicolle David, Constantinople 1453: The End of Byzantium, Osprey 2000 
• Πλακογιαννάκης Κίμων Εμμανουήλ, «Τα Θεοφύλακτα τείχη της Κωνσταντινούπολης», περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, τεύχος 45, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα 2000, σελ. 6-19
• Ράνσιμαν Στίβεν, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2002 
• Σλουμπερζέ Γουστάβος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Πολιορκία και Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως, α΄έκδοση 1914 (γαλλικά), μετάφραση στην καθαρεύουσα (1914): Σπυρ. Π. Λάμπρου. Απόδοση στη Νέα Ελληνική: Ιωάννης Α. Μελισσείδης & Ρίτα Ζαβολέα - Μελισσείδου, Εκδ. Βεργίνα, Αθήνα 1997, τόμοι 2, Εκδ. Βεργίνα, Αθήνα 2002, Ελληνική Εθνική Βιβλιογραφία 1999, 
• Φραντζής Γεώργιος - Μπάρμπαρο Νικολό, Η Πόλις εάλω Το χρονικό της πολιορκίας και της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, Μετάφραση: Κουσουνέλος Γιώργος, Λάππα Βανέσσα, εκδ. Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 1993 ^]