«Στην εποχή του ναρκισσισμού»

Γράφει ο Ν. Ζυγογιάννης

Ναρκισσισμός και ενσυναίσθηση. Δυο έννοιες αντίθετες. Αντίθεση  τόσο φανερή στην εποχή μας!

Τι σημαίνουν οι λέξεις αυτές; Στο https://christikolexiko.academyofathens.gr ο ναρκισσισμός ερμηνεύεται ως: 1. Ο υπέρμετρος αυτοθαυμασμός, η ωραιοπάθεια. Πβ. αυταρέσκεια, αυτοερωτισμός, εγωπάθεια. 2. ως όρος της ψυχανάλυσης, η παθολογική αγάπη ενός ατόμου για τον εαυτό του, ενώ η ενσυναίσθηση, ως όρος της ψυχολογίας, η ικανότητα επίγνωσης και κατανόησης της ψυχικής κατάστασης, των αναγκών, των ανησυχιών, των σκέψεων ενός προσώπου [< αγγλ. empathy, 1904, γαλλ. empathie, 1960]

Στο https://www.greek-language.gr η ελληνική μυθολογία αναφέρει ότι ο Νάρκισσος, γιος της νύμφης Λειριώπης και του ποταμού Κηφισού, σκύβοντας να πιει νερό σε μια πηγή, είδε το πρόσωπό του και το ερωτεύτηκε. Από τότε, αρνούνταν να δει ο,τιδήποτε άλλο από τον κόσμο και στον κόσμο. Μέχρι που πέθανε. Στον τόπο όπου πέθανε φύτρωσε λουλούδι στο οποίο δόθηκε το όνομά του.

Σύμφωνα με το https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/2875122/file.pdf η έννοια ναρκισσισμός εισήχθη για πρώτη φορά στην βιβλιογραφία το 1898 από τον Havelock Ellis και στην ψυχανάλυση από τον Freud με τη δημοσίευση του βιβλίου του «Για το ναρκισσισμό: Μια εισαγωγή» (1914).

Στοιχεία ναρκισσισμού έχουν όλοι οι άνθρωποι από τη στιγμή που γεννιούνται. Πρόκειται για τον πρωτογενή ναρκισσισμό που του επιτρέπει να ζει. Ο δευτερογενής του δίνει τη δυνατότητα να αντλεί ικανοποίηση από τα επιτεύγματά του.  Αυτό σημαίνει ότι συνειδητοποιεί τις επιθυμίες και τις ανάγκες του, δημιουργεί την εικόνα του εαυτού και δίνει στους άλλους μηνύματα για τον εαυτό του, που είναι συνυφασμένα με τα βιώματα και τα μηνύματα που πήρε από την οικογένειά του κατά την παιδική ηλικία.

Τρίτη περίπτωση ο κακοήθης ναρκισσισμός. Όταν δηλαδή γίνεται υπερβολικός, τότε πρόκειται για διαταραγμένη προσωπικότητα. Η Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (ΝΔΠ) χαρακτηρίζεται από την πεποίθηση ότι διαθέτει μεγαλείο, την ανάγκη για θαυμασμό και την έλλειψη ενσυναίσθησης.

Τα άτομα με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας, δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων. Επιδιώκουν διαρκώς να εξασφαλίσουν την προσοχή των άλλων, τον θαυμασμό τους, να αποκτήσουν κύρος, δύναμη, χρήματα, μερικές φορές και ομορφιά. Η διαταραχή εμφανίζεται σε 1% - 1,5% του γενικού πληθυσμού και σε 4%-16% του κλινικού πληθυσμού και σε ίση αναλογία μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Σύμφωνα με την παραπάνω ερευνητική εργασία, οι παραδοσιακές θεωρίες καταγράφουν την χαμηλή αυτοεκτίμηση ως ισχυρή και επικίνδυνη αιτία βίας. Και μάλιστα επειδή η ιδέα του εαυτού είναι ασταθής, νιώθει ότι το «εγώ» απειλείται και η επιθετικότητα γίνεται ασπίδα προστασίας στην απειλή αυτή.

Στο βιβλίο του «Η εποχή του κενού», ο Ζυλ Λιποβέτκι (Γάλλος κοινωνιολόγος) περιγράφοντας το προφίλ του σύγχρονου νάρκισσου, αναφέρει ότι το «εγώ» βρίσκεται αποσυνδεδεμένο από τον άλλον, το άτομο ασχολείται με το «εγώ», το «εγώ» είναι αντικείμενο λατρείας. Μιλά δηλαδή για τον ακραίο ατομικισμό. Στην περίπτωση αυτή, το εφήμερο, το πρόσκαιρο χαρακτηρίζει τις σχέσεις. Το άτομο, χωρίς βαθιά επένδυση και σύνδεση με τον άλλον, ώστε να μην αισθάνεται ευάλωτος, για να έχει συναισθηματική αυτονομία, ζει μόνος του. Η επικοινωνία διενεργείται μόνο για την επικοινωνία, η έκφραση δεν έχει κανένα στόχο, παρά μόνο την καταγραφή της από ένα μικρό κοινό.

Ο καθηγητής εγκληματολογίας Γ. Πανούσης στην εκπομπή «Στα άκρα» περιγράφει αναλυτικότερα το σύγχρονο ναρκισσισμό και ειδικότερα αναφέρεται στους νέους. Ο όρος παραβατικότητα που χαρακτήριζε την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά των νέων έχει μετατραπεί σε εγκληματικότητα, και πολλές φορές στο οργανωμένο έγκλημα, αφού οι πράξεις τους αφορούν βιασμούς και ληστείες.

Παράλληλα, η ψυχρότητα, η αναλγησία, η σκληρότητα, η έλλειψη οίκτου και ενσυναίσθησης χαρακτηρίζει την τέλεση εγκλημάτων από τους νέους. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του στις φυλακές ανηλίκων, όπου δεν συναντά πρόσωπα θλιμμένα, προβληματισμένα, ενοχικά, όπως παλιά, αλλά πρόσωπα που εκφράζουν μίσος, εκδίκηση, αγριότητα.

Αναζητώντας τους παράγοντες που διαμορφώνουν την παραπάνω κατάσταση, εκτός από το σχολείο και την κοινότητα (συνομήλικοι, γειτονιά), επισημαίνει τον ρόλο της οικογένειας. Η σημερινή οικογένεια από συναισθηματική ομάδα μετατράπηκε σε οικονομική μονάδα.

Η αλλαγή αυτή δημιουργεί ρωγμή στον οικογενειακό θεσμό που θεωρείται δεσμά, όπου ο κάθε σύζυγος έχει τη δική του αντίληψη για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του, την ευχαρίστηση και την περιπέτεια που έρχονται σε σύγκρουση με του άλλου. Βιώνουν μια παράλληλη πραγματικότητα. Δεν υπάρχει μεταξύ τους συνεννόηση, ανοχή, σεβασμός με αποτέλεσμα να γίνεται αδύνατη η λειτουργία της οικογένειας. Η κατάσταση αυτή αντανακλάται στα παιδιά, που εκφράζουν αδιαφορία για τους άλλους, απουσία ενσυναίσθησης και γίνονται νάρκισσοι.

Το σχολείο, ο δάσκαλος μπορούν να αναστρέψουν τέτοια συμπεριφορά και ήθος; Να βγάλουν τον νέο από το ιδεολογικό κενό, την αξιακή συσκότιση; Ναι, αν η πολιτεία και οικογένεια επενδύσουν στους θεσμούς αυτούς.   

Πηγές:

«Μελέτη της επιθετικότητας και της σχέσης της με τον ναρκισσισμό και τον τύπο του δεσμού των επαγγελματιών υγείας» Διπλωματική εργασία στο: https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/2875122/file.pdf

«Ναρκισσισμός στην εποχή του κενού» στο: https://www.stylianidispsy.gr

«Στα άκρα» Εκπομπή συνεντεύξεων με τη Βίκυ Φλέσσα. Παρασκευή  10/02/2023 «Γιάννης Πανούσης - Δημήτριος Δημηνάς, συζήτηση για τη νεανική παραβατικότητα»