«Γεώργιος Παπανικολάου»

Γράφει η Ευαγγελία Δημοπούλου
Ιστορικός - Αρχαιολόγος

Ο Γεώργιος Παπανικολάου υπήρξε ο θεμελιωτής του κλάδου της Κυτταρολογίας και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους επιστήμονες-ιατρούς του 20^ου  αιώνα. Η μακροχρόνια έρευνα τον οδήγησαν στην ανακάλυψη του Pap Test, με την εξέταση αυτή ο Παπανικολάου εξασφάλισε την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου και την σωτηρία εκατομμυρίων γυναικών παγκοσμίως.

Ο σπουδαίος επιστήμονας γεννήθηκε στις 13 Μαΐου του 1883 στην Κύμη Ευβοίας. Ήταν γιος του γιατρού και πολιτικού Νικόλαου Παπανικολάου, που διετέλεσε δήμαρχος Κύμης και βουλευτής Ευβοίας. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Κύμη, όπου και τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο και κατόπιν οι γονείς του τον έστειλαν στην Αθήνα για να ολοκληρώσει τις εγκύκλιες σπουδές του.
Μετά την αποπεράτωση των γυμνασιακών του σπουδών γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1898, και έλαβε το πτυχίο του το 1904, σε ηλικία μόλις 21 ετών.

Το 1907 μετέβη στη Γερμανία για μετεκπαίδευση, παρά την επιθυμία του πατέρα του, που ήθελε να ασκήσει μαζί του την ιατρική στην Ελλάδα. Τρία χρόνια αργότερα ανακηρύχθηκε διδάκτωρ Φυσικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Η «γερμανική περίοδος» της ζωής του Γεώργιου Παπανικολάου υπήρξε και αυτή εποχή αναζητήσεων και φιλοσοφικού στοχασμού. Με τους φίλους του Αλέξανδρο Δελμούζο και Γ. Σκληρό, το γνωστό λογοτέχνη Κωνσταντίνο Χατζόπουλο, που επίσης βρισκόταν εκείνα τα χρόνια στη Γερμανία και τον Μ. Ζαβιτσιάνο, ο Γεώργιος Παπανικολάου συγκροτεί βραχύβια σοσιαλιστική ομάδα.

Όταν γύρισε στην Ελλάδα το 1910, ο Παπανικολάου ως πνεύμα ανήσυχο διαπίστωσε ότι οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές για τα μελλοντικά του σχέδια. Αμέσως μετά το γάμο του με την Ανδρομάχη Μαυρογένη, αποφάσισε να φύγει πάλι για το εξωτερικό, διευκρινίζοντας στους γονείς του πως «Το ιδανικόν μου δεν είναι να πλουτίσω, ούτε να ζήσω ευτυχής, αλλά να εργασθώ, να δράσω, να δημιουργήσω, να κάμω κάτι τι αντάξιον ενός ανθρώπου ηθικού και δυνατού».

Πρώτος σταθμός της επιστημονικής πορείας του Παπανικολάου ήταν το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο του Μονακό, όπου έλαβε μέρος σε μία από τις ερευνητικές αποστολές του ωκεανογραφικού σκάφους «L’ Hirodelle» του πρίγκιπα Αλβέρτου Α΄. Ως γνήσιος πατριώτης ο Παπανικολάου επιστρέφει στην Ελλάδα, για να προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913, ενώ μετά τη λήξη των πολέμων μεταναστεύει μαζί με τη γυναίκα του στις ΗΠΑ.

Οι συνθήκες που αντιμετώπισε το ζεύγος Παπανικολάου κατά την άφιξή του στις ΗΠΑ δεν ήταν ευνοϊκές λόγω οικονομικών δυσκολιών, με αποτέλεσμα να εργαστούν και οι δυο σε ένα εμπορικό κατάστημα. Ο Παπανικολάου πουλούσε χαλιά, ενώ η σύζυγός του έραβε κουμπιά με αμοιβή 5 δολάρια την εβδομάδα. Οι συνθήκες ζωής του ζεύγους βελτιώνονται, όταν ο Παπανικολάου διορίστηκε βοηθός του παθολογοανατομικού τμήματος του Νοσοκομείου της Νέας Υόρκης, ύστερα από μεσολάβηση του διάσημου γενετιστή του Πανεπιστημίου Κολούμπια Τ.Χ. Μόργκαν.

Ο Βενιζέλος προσπάθησε να τον πείσει να γυρίσει στην Ελλάδα, όπου θα του απονεμόταν τιμητικά ο τίτλος του καθηγητή της έδρας της Ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οι σχετικές όμως διαπραγματεύσεις ναυάγησαν γιατί ο Βενιζέλος έχασε τις επόμενες βουλευτές εκλογές.

Η δημιουργικότερη αλλά και σκληρότερη περίοδος των ερευνητικών του προσπαθειών ήταν η δεκαετία του 1920. Ήταν η εποχή που πραγματοποιήθηκαν και ευδοκίμησαν οι πρώτες κλινικές και εργαστηριακές μελέτες του για τη διαγνωστική αξία της κυτταρολογικής εξέτασης του κολπικού επιχρίσματος στις γυναίκες.

Οι τεράστιες επιστημονικές ικανότητες, αλλά και το ήθος του αφοσιωμένου ερευνητή δεν άργησαν να εκτιμηθούν στο Ιατρικό Κολέγιο του Πανεπιστημίου του Κορνέλλ, στο οποίο εργάστηκε το διάστημα 1914-61, αποκτώντας όλους τους τίτλους της ακαδημαϊκής ιεραρχίας. Το 1954, ο Παπανικολάου δημοσίευσε το μνημειώδες έργο «Άτλαντας της Αποφολιδωτικής Κυτταρολογίας» (Atlas of Exfoliative Cytology), εδραιώνοντας και επίσημα πλέον τη νέα ιατρική πρακτική και ειδικότητα που ουσιαστικά ανέπτυξε από το μηδέν.

Το Νοέμβριο του 1961, συνοδευόμενος πάντα από τη σύζυγό του και σύντροφο στις έρευνές του, εγκατάλειψε τη Νέα Υόρκη καθώς δέχτηκε να αναλάβει την οργάνωση και διεύθυνση ενός Καρκινολογικού Ινστιτούτου στο Μαϊάμι της Φλόριντα. Η αλλαγή περιβάλλοντος και η γενικότερη κούραση, για τις ανάγκες του Ινστιτούτου, ήταν καθοριστική. Απεβίωσε στις 19 Φεβρουαρίου του 1962, από καρδιακή προσβολή.

Ο Γεώργιος Παπανικολάου άφησε μια τεράστια παρακαταθήκη στην προληπτική ιατρική, σώζοντας εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως,  το γνωστό σε όλους  «Test Pap». Για το ερευνητικό του έργο τιμήθηκε με πλήθος βραβείων τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ελλάδα, ενώ μεταθανατίως του απενεμήθη και το Βραβείο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

Βιβλιογραφία

• Μαρία Παπανικολάου - Κόκκορη, Γεώργιος Ν. Παπανικολάου, Μέσα από τη Ζωή και το Έργο του, ΚΕΔΡΟΣ, Αθήνα 1985
• Μαρκέτος Σπύρος, Γεώργιος Παπανικολάου, Ιστορία της Ιατρικής του 20ού Αιώνα - Οι Έλληνες Πρωτοπόροι, Εκδόσεις Ζήτα, Αθήνα 2000
• Rocco Broso, George Nicholas Papanicolau In forma di autobiografia, CIC Edizioni Internazionali, 2005
• Μαρία Παπανικολάου - Κόκκορη, "Life and Career, The Way to the Pap-Test", Hellenic Medical Society, January 1 (2008)
• Κωνσταντίνα Ζάχου: Μεγάλοι Έλληνες: Γεώργιος Παπανικολάου (ΣΚΑΙ, 2009)