Η σφαγή του Μονάχου, η πιο σκοτεινή σελίδα των Ολυμπιακών Αγώνων, 52 χρόνια μετά
Ανήμερα της επετείου της σφαγής του Μονάχου, το SPORT24 γυρίζει το ρολόι 52 χρόνια πίσω και στην αιματηρή επίθεση του "Μαύρου Σεπτέμβρη" στο ολυμπιακό χωριό (και το αεροδρόμιο) του Μονάχο. Οδηγός οι ανταποκρίσεις του αείμνηστου δημοσιογράφου Νίκου Βελισσαράτου και ένα κείμενο από καρδιάς της κόρης του Τζούλης...
Η "σφαγή του Μονάχου" παραμένει η πιο μαύρη σελίδα στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων. Πενήντα δυο χρόνια πριν, το ξημέρωμα της 5ης Σεπτεμβρίου 1972 κι ενώ οι 20ή Ολυμπιάδα βαδίζει προς το τέλος της, Παλαιστίνιοι κομάντο της οργάνωσης Μαύρος Σεπτέμβρης εισβάλλουν στο ολυμπιακό χωριό και κρατάνε όμηρους 11 μέλη της ισραηλινής, απαιτώντας την απελευθέρωση 200 φυλακισμένων συμπατριωτών τους. Το σκηνικό βάφεται με αίμα, τόσο στο χωριό, όσο και στο αεροδρόμιο όπου η επέμβαση της γερμανικής αστυνομίας καταλήγει σε φιάσκο.
Έντεκα όμηροι, ένας αστυνομικός και πέντε τρομοκράτες πέφτουν νεκροί, οι Αγώνες μετά από απόφαση της ΔΟΕ θα συνεχιστούν, μέσα σε βαρύ κλίμα και περισσότερα ερωτηματικά.
Ο Νίκος Βελισσαράτος, ένας από τους κορυφαίους Έλληνες αθλητικούς συντάκτες όλων των εποχών, βρισκόταν τότε στο Μόναχο για λογαριασμό της αθλητικής εφημερίδας ΦΩΣ των Σπορ.
Σήμερα, 52 χρόνια μετά, η κόρη του Τζούλη, μεταφέρει στο SPORT24 τις ανταποκρίσεις του αείμνηστου δημοσιογράφου (έφυγε από τη ζωή, μόλις το 1979) σε ένα συγκινησιακά φορτισμένο κείμενο για τον σπουδαίο πατέρα τον οποίο έχασε νωρίς, αλλά τον "συνάντησε" ξανά μέσα από τα δικά της βήματα στους Ολυμπιακούς Αγώνες που η ίδια παρακολούθησε...
ΓΙΑΤΙ ΕΓΙΝΕ ΜΑΤΩΜΕΝΗ Η 20Η ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ
ΦΩΣ των Σπορ, Δευτέρα 11 Σεπτεμβρίου 1972
Ο απεσταλμένος μας στο Μόναχο Νίκος Βελισσαράτος περιγράφει τις εντυπώσεις του από τα γεγονότα που συνεκλόνισαν τον κόσμο, με την δολοφονία αθώων Ισραηλινών αθλητών και επιρρίπτει ευθύνες σε κάθε υπεύθυνο παράγοντα
Μόναχο. (Του απεσταλμένου μας ΝΙΚΟΥ ΒΕΛΙΣΣΑΡΑΤΟΥ). – Θυμάμαι ακόμη την 5η Σεπτεμβρίου και ανατριχιάζω. Η ματωμένη Ολυμπιάδα είναι η 20η Ολυμπιάδα. Αυτή είναι και η μόνη στην σύγχρονη ιστορία αυτού του θεσμού. Το αίμα που έβαψε το δάπεδο του στρατιωτικού αεροδρομίου του Μονάχου ας αποτελέση την αφετηρία μίας παγκόσμιας εκστρατείας για την εδραίωσι της ειρήνης.
Το αίμα που έφυγε από τις φλέβες των αθλητών, των προπονητών και των συνοδών της ισραηλινής αποστολής θα μπορούσε να είναι στην φυσική του θέσι, αν οι άνθρωποι καταλάβαιναν την αξία του λάρυγγός τους.
Δυστυχώς, στην εποχή της μετρίας συγχύσεως που ζούμε, φαίνεται πως έχει περάσει η αιματοχυσία παρά η προσπάθεια για τον σεβασμό του ανθρώπου από τον άνθρωπο.
Κατά τη γνώμη μου η αιματοχυσία αυτή –μέσα στο λίκνο του φιλειρηνισμού, μέσα στο Ολυμπιακό Χωριό του Μονάχου– θα ήταν δυνατόν να αποτραπή αν ελαμβάνοντο από κάθε πλευρά τα μέτρα που έπρεπε, σε συνδυασμό υπολογισμών με το πνεύμα που επικρατεί σήμερα παγκοσμίως πάνω στα ζητήματα της συναλλαγής.
Το άρθρο του Νίκου Βελισσαράτου για την απόφαση της ΔΟΕ να συνεχιστούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες μετά το μακελειό γερμανικής αστυνομίας και του "Μαύρου Σεπτέμβρη" ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΤΖΟΥΛΗΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΑΤΟΥ
[…]
Ν. Σ. ΒΕΛΙΣΣΑΡΑΤΟΣ
Σήμερα –5 Σεπτεμβρίου του 2024– είναι η επέτειος της επίθεσης στο Ολυμπιακό Χωριό του Μονάχου, 52 χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 1972. Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΦΩΣ των Σπορ στις 6 Σεπτεμβρίου 1972 με μεγάλα (μπλε και κόκκινα) γράμματα ενημερώνει τους αναγνώστες για την πρώτη πράξη από το ΔΡΑΜΑ ΣΤΟ ΜΟΝΑΧΟ – ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΙΟΙ ΚΟΜΜΑΝΤΟΣ ΕΙΣΕΒΑΛΑΝ ΣΤΟ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΧΩΡΙΟ ΚΑΙ ΕΦΟΝΕΥΣΑΝ ΔΥΟ ΙΣΡΑΗΛΙΝΟΥΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΑΣ.
Λίγες ημέρες αργότερα –στις 11 Σεπτεμβρίου του 1972– δημοσιεύθηκε το παραπάνω κείμενο στο ΦΩΣ, υπογεγραμμένο από τον μπαμπά μου, απεσταλμένο της εφημερίδας στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου. Των Αγώνων που είχαν προαναγγελθεί από το ΦΩΣ ως «η μάχη της ειρηνικής αναμετρήσεως των λαών».
Κάθε Σεπτέμβρη και ειδικά κάθε Σεπτέμβρη Ολυμπιακής χρονιάς, σκέφτομαι αυτά τα κείμενα, τις ανταποκρίσεις εκείνης της περιόδου, την εμπειρία του μπαμπά μου (εξόχως μοναδική εκείνη την εποχή, αφού ήταν μετρημένοι στα δάχτυλα οι δημοσιογράφοι που είχαν την ευκαιρία να καλύψουν Ολυμπιακούς Αγώνες ταξιδεύοντας στη διοργανώτρια πόλη).
Θα ήταν πολύ αστείο να λέγαμε ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες πέθαναν εξαιτίας μίας ενεργείας αυτοκτονίας κάποιων νεαρών. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δέχθηκαν τώρα την ένεση της αθανασίας, όσο και αν ταράχτηκε η ατμόσφαιρά τους αυτόν τον καιρό, όσο και αν όλος ο κόσμος πνίγηκε στην αγωνία μαθαίνοντας τα διαδραματισθέντα μέσα στο ολυμπιακό χωριό.
[…]
Η ολυμπιακή ιδεολογία είναι μια αρετή και έτσι πρέπει να μείνη στους αιώνες των αιώνων.
Η εμβληματική φωτογραφία μετά την εισβολή των τρομοκρατών στο ολυμπιακό χωριό. Ένα από τα μέλη του Μαύρου Σεπτέμβρη στο διαμέρισμα Ισραηλινών Αθλητών, επιβλέπει το χώρο AP PHOTO/KURT STRUMPF,FILE
Σε ένα από τα πρώτα άρθρα στο ΦΩΣ σχετικά με την κάλυψη των Ολυμπιακών Αγώνων του 1972, αναφέρονται ονομαστικά οι δέκα Έλληνες εκπρόσωποι του γραπτού Τύπου και ένας της (τότε) ΕΙΡΤ που διαπιστεύθηκαν για τους Αγώνες του Μονάχου: Ιωάννης Βανδώρος (Το ΒΗΜΑ), Νίκος Βελισσαράτος (ΦΩΣ), Γιώργος Λιβέρης (ΒΡΑΔΥΝΗ), Πέτρος Λινάρδος (ΤΑ ΝΕΑ), Χάρης Λυμπερόπουλος (ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ), Άρης Μελισσινός (ΦΩΣ), Χρήστος Σβολόπουλος (ΑΘΗΝΑΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ), Αθανάσιος Σέμπος (ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ), Ευάγγελος Σέμπος (ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ), Ευάγγελος Φουντουκίδης (ΕΙΡΤ), Τάκης Χασήρ (ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΒΟΡΡΑΣ). Ο Έλληνας φωτορεπόρτερ που κάλυψε τους Αγώνες αυτούς (και πολλούς άλλους) ήταν ο Ανδρέας Καλογερόπουλος.
Το ΦΩΣ των Σπορ περηφανεύεται για τους δύο απεσταλμένους του: «Μόνον η εφημερίς μας εκπροσωπείται επισήμως δια δύο διαπιστευμένων εκπροσώπων της».
Με έκπληξη διαβάζω στο ίδιο άρθρο ότι το ΦΩΣ των Σπορ είχε φροντίσει ώστε οι φίλαθλοι να μπορούν να επικοινωνούν με τον Άρη Μελισσινό και τον Νίκο Βελισσαράτο σε απευθείας γραμμή, ενώ υπήρχε στη διάθεσή τους και ταχυδρομική διεύθυνση για την γραπτή επικοινωνία με τους διαπιστευμένους συντάκτες.
Αναρωτιέμαι πόσοι τηλεφώνησαν ή έστειλαν επιστολή στη διεύθυνση D – 800 MUNCHEN 200 POSTFACH NR. 1185 και τι να ζήτησαν άραγε από τους δύο δημοσιογράφους.
Το ΦΩΣ των Σπορ και οι απεσταλμένοι του στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1972 ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΤΖΟΥΛΗΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΑΤΟΥ
Στα αποκόμματα της εφημερίδας των ημερών των Αγώνων (και κυρίως στα κομμάτια του μπαμπά μου) διαβάζω ότι ο Σταύρος Τζιωρτζής και ο Βασίλης Παπαγεωργόπουλος θεωρούνται ως πιθανοί φιναλίστ σύμφωνα με τη γαλλική αθλητική εφημερίδα «L’ Equipe», για το πρωτοφανές σκάνδαλο και τις διαμαρτυρίες των Ευρωπαίων εξαιτίας της άρσης της απαγόρευσης της χρήσης των νέων τύπου κονταριών στο επί κοντώ (η IAAF αποφάσισε τελικά την απαγόρευση της χρήσης τους δύο μέρες αργότερα), τη συνέντευξη του Βασίλη Παπαγεωργόπουλου που θα αγωνιζόταν πρώτος από τους άλλους Έλληνες αθλητές, για την πρόκριση του Χρήστου Παπανικολάου στον τελικό του επί κοντώ με 5,10μ. και του Σταύρου Τζιωρτζή στα 400μ. με εμπόδια με 50:10, για τη μαύρη αγορά εισιτηρίων, την αποχώρηση του Βασίλη Παπαγεωργόπουλου λόγω πόνων πριν από τον ημιτελικό των 100 μέτρων, την 6η θέση του Τζιωρτζή στην κούρσα όπου νίκησε ο Άκι Μπούα με παγκόσμιο ρεκόρ 47:82, την «αποτυχία» του Παπανικολάου, την πρόκριση του Κυριάκου Ονησιφόρου στον προημιτελικό των 400μ., τη νίκη του Λάσε Βίρεν στη «συγκλονιστικότερη κούρσα 10.000 μέτρων όλων των εποχών», την πρόκριση του Βασίλη Παπαδημητρίου στον τελικό του ύψους, τα χόμπι των Ολυμπιονικών.
Και βεβαίως το άρθρο για την τρομοκρατική επίθεση στο Ολυμπιακό Χωριό.
Το πρωτοσέλιδο του ΦΩΤΟΣ μετά την επίθεση στο ολυμπιακό χωριό ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΤΖΟΥΛΗΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΑΤΟΥ
Ο μπαμπάς μου ήταν λάτρης του Ολυμπιακού ιδεώδους, αγνός φίλαθλος, παθιασμένος στιβικός και φιλειρηνιστής. Για όλους τους φιλάθλους (ειδικά τους παλιούς), οι Ολυμπιακοί Αγώνες συμβολίζουν την ειρήνη, την ενότητα των λαών και την ευγενή άμιλλα.
Οι φίλαθλοι συγκινούνται με τους αθλητές και τις προσπάθειές τους, τα ρεκόρ, τα μετάλλια, τις επιτυχίες, τις αποτυχίες και τις εκπλήξεις, τα φαβορί και τα αουτσάϊντερ.
Για ένα παιδί έξι ετών που χάνει το μπαμπά του οι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν ο τρόπος να συνδεθεί μαζί του, να μυηθεί, να καταλάβει, να αποκτήσει «κοινές» εμπειρίες, να κάνει κάτι «μαζί» του.
Το σπίτι μας στην Κυψέλη ήταν γεμάτο βιβλία, εφημερίδες, αποκόμματα εφημερίδων και φωτογραφίες από αγώνες. Πρώτα έμαθα τους αθλητές της περιόδου εκείνης και μετά τα ονόματα των συμμαθητών μου στο σχολείο.
Ο Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, ο Σταύρος Τζιωρτζής, ο Χρήστος Παπανικολάου, ο Βασίλης Παπαδημητρίου, ο Σπήλιος Ζαχαρόπουλος, ο Απόστολος Καθηνιώτης, ο Μιχάλης Κούσης, ο προπονητής Μιχάλι Ιγκλόϊ ήταν παντού μέσα στο σπίτι, στις φωτογραφίες με τον μπαμπά μου ή στις εφημερίδες με τις συνεντεύξεις τους.
Ο Νίκος Βελισσαράτος με τον Μίχαλι Ιγκλόι, τον σπουδαίο Ούγγρο προπονητή μεγάλων και μεσαίων αποστάσεων ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΤΖΟΥΛΗΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΑΤΟΥ
Από το Μόναχο έχω κληρονομήσει ένα παιχνίδι με κάρτες με τέσσερις αθλητές του στίβου από κάθε μία διοργάνωση πριν το 1972. Ο Μπομπ Μπίμον και η Φάνι Μπλάνκερς-Κουν ήταν οι αγαπημένοι μου.
Καυχιέμαι ότι έχω πάει στο Στάδιο Καραϊσκάκη προτού καλά καλά πάω στο Δημοτικό και (θυμάμαι να) έχω δει τη Σίσσυ Πανταζή (μια από τις καλύτερες Ελληνίδες αθλήτριες στίβου, που σε σε κάποια στιγμή είχε επτά πανελλήνια ρεκόρ σε διαφορετικά αγωνίσματα!)να κάνει προπόνηση.
Από τις περιγραφές του μπαμπά μου είχα τόσο εντυπωσιαστεί με τη Νάντια Κομανέτσι για πολλά χρόνια πίστευα ότι την είχα δει από κοντά σε κάποιους αγώνες! Ενήλικας πλέον έμαθα ότι αυτό δεν είχε συμβεί ποτέ…
Υπολογίζω ότι ο μπαμπάς μου και εγώ πρέπει να έχουμε καλύψει/δουλέψει/ταξιδέψει σε δέκα Ολυμπιακούς Αγώνες, συν μια διοργάνωση από την οποία σημειώθηκε μια ηχηρή απουσία.
Υπολογίζω δέκα Αγώνες, αλλά δεν μπορώ να είμαι και απολύτως σίγουρη. Όλους χωριστά όμως, κανέναν μαζί.
Από τη Ρώμη στη Μόσχα
Ο μπαμπάς μου εργάστηκε στο ΦΩΣ των Σπορ από τον Ιανουάριο 1971 μέχρι το θάνατό του τον Νοέμβριο 1979 και ήταν διαπιστευμένος στο Μόναχο το 1972.
Ήταν επίσης λαμπαδηδρόμος στη μεταφορά της φλόγας των Αγώνων του 1972, πολύ προτού οι Ολυμπιακές λαμπαδηδρομίες αποκτήσουν τη σημερινή τους αίγλη και κάλυψη. Η φωτογραφία του να τρέχει με τη φλόγα και ένα μικρό κείμενο («Βελή κράτησες πάντα τη ψηλά τη δάδα του ήθους και της δεοντολογίας») βρίσκεται στον οικογενειακό τάφο στην Κεφαλονιά. Παντού οι Αγώνες, ακόμα και στο ύστατο χαίρε…
Υπολογίζω ότι κάλυψε τους Αγώνες του Μόντρεαλ της Νάντιας Κομανέτσι (1976) για το ΦΩΣ από την Αθήνα. Με τον ίδιο τρόπο, πιστεύω ότι κάλυψε τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ρώμης της Βίλμα Ρούντολφ (1960), του Τόκυο με τον Αμπέμπε Μπικίλα (1964) του Μπομπ Μπίμον στο Νεξικό (1968) γράφοντας κείμενα από τα γραφεία της εφημερίδας «Αθλητική Ηχώ» στην Αθήνα, στην οποία εργάστηκε από το 1959 έως το 1971.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα κλάματά μου στην πρόβα τζενεράλε της τελετής έναρξης των Αγώνων και το όλο συγκίνηση τηλεφώνημα στη μαμά μου και σε φίλους μου, επειδή ήμουν παρούσα σε Ολυμπιακούς Αγώνες είκοσι οκτώ χρόνια μετά τους Ολυμπιακούς του μπαμπά μου.
Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας δούλεψα οκτώ ολόκληρα χρόνια (από το 1996 που διεκδικούσαμε τους Αγώνες) και κατά τη διάρκεια των Αγώνων ζήσαμε πολλά, κυρίως επιχειρησιακά ευτράπελα (βλέπε κατεστραμμένη μπασκέτα οκτώ ώρες πριν από το τζάμπολ των Παραολυμπιακών Αγώνων).
Θα θυμάμαι πάντα την έκκληση-ουρλιαχτό στο ακουστικό μου μετά τη λήξη του (μοναδικού αυτού) τελικού μπάσκετ με νικήτρια την ομάδα της Αργεντινής, για να τρέξω στον αγωνιστικό χώρο και να εμποδίσω τον Μανού Τζινόμπιλι και την παρέα του να βγάλουν την επίσημη φανέλα της ομάδας τους και να μείνουν με τα μπλουζάκια τους που έγραφαν ένας-Θεός-ξέρει-τι.
Με τα αξιοπρεπή ισπανικά μου κατάφερα όχι μόνο να πάρω τα μπλουζάκια τους με τα slogan (που δεν ταίριαζαν στην «εικόνα» των Αγώνων), αλλά και να τους υποσχεθώ ότι θα τους τα επιστρέψω μετά την απονομή των μεταλλίων. Και το έκανα, αντί να τα κρατήσω για ενθύμιο… Κρίμα που δεν υπάρχουν φωτογραφίες - πειστήρια από αυτή την περίσταση!
Επίλογος
Παλιά μέτραγα τη ζωή μου και τους στόχους μου με τις τετραετίες των Ολυμπιάδων και τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Να πάρω πτυχίο μέχρι τους Ολυμπιακούς της Ατλάντα, κάτι άλλο που ήθελα να πετύχω μέχρι τους Ολυμπιακούς της Αθήνας. Έχω χρόνια που δεν το κάνω αυτό και κάπως είμαι πιο ανάλαφρη....
Η τελευταία ανταπόκριση του Νίκου Βελισσαράτου στο ΦΩΣ των Σπορ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΤΖΟΥΛΗΣ ΒΕΛΙΣΣΑΡΑΤΟΥΟι Σεπτέμβριοι όμως έχουν αυτό το βάρος: των Ολυμπιακών Αγώνων του Μονάχου, αλλά και των Μεσογειακών Αγώνων του Σπλιτ (1979). Από αυτούς τους Αγώνες ο μπαμπάς μου έστειλε την τελευταία του ανταπόκριση, το τελευταίο του κείμενο: έπαθε εγκεφαλικό στις 22 Σεπτεμβρίου και η ανταπόκρισή του για τη συμμετοχή της Ελένης Αυλωνίτου, της Βιβής Πρωτόπαπα και του Παναγιώτη Δασμάνογλου στους τελικούς των αγωνισμάτων τους στην κολύμβηση δημοσιεύθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου. Ο μπαμπάς μου «έφυγε» ενάμισι μήνα μετά, στην Αθήνα, την Τρίτη 6 Νοεμβρίου 1979, σε ηλικία 45 ετών. Εφέτος συμπληρώνονται 45 χρόνια από το θάνατό του. Αν έχω μάθει κάτι στη ζωή μου είναι ότι ποτέ δεν ξέρουμε πότε θα είναι η τελευταία φορά που κάνουμε κάτι…
Δεν έχω ξαναγράψει για όλα αυτά και είναι ίσως κάπως ανακουφιστικό. Συνειδητοποιώ μόνο πως όσα χρόνια και αν περάσουν, στους Αγώνες επιστρέφω για παρηγοριά, για λίγη σύνδεση, για να νοιώθω ότι κρατάω τη μνήμη του μπαμπά μου, του Νίκου Βελισσαράτου, ζωντανή… Είναι η δική μας «ένεση αθανασίας» που έλεγε και ο μπαμπάς μου σε εκείνο το άρθρο για τον ματωμένο Σεπτέμβριο του Μονάχου.
