Επίσκεψις λέξεων

Γράφει ο
Κωνσταντίνος  Τσίπρας
Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ

Καλή επιτυχία, Καλό καλοκαίρι, Καλή απόλαυση, Καλή πρόοδο, Καλή προκοπή, Καλό κατευόδιο, Καλό παράδεισο, Καλή Παναγιά......και ούτω καθεξής

Ας μιλήσουμε σύντομα για την χρήση του επιθέτου καλός-ή-ό ως επιθετικό προσδιορισμό σε ουσιαστικά, διότι παρατηρείται διχογνωμία ως προς την χρήση του. Ο επιθετικός προσδιορισμός δίνει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει.

Αρχικά θα παραπέμψω για κάθε ενδιαφερόμενο στο πιο έγκυρο λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσης Liddell- Scott στο λήμμα καλός.

Είναι οι ως άνω φράσεις λανθασμένες και συνιστούν εν πολλοίς υπερβολή και πλεονασμό;

Η ελληνική γλώσσα δεν συγκρίνεται με άλλες γλώσσες, και δη την αγγλική, διότι είναι μία γλώσσα με σημασιολογικό περιεχόμενο και κάθε λέξη έχει συγκεκριμένο νόημα και δεν μπορεί αυθαίρετα να χρησιμοποιείται όπου και όπως βολεύει ή όπως επιθυμεί ο καθείς. Αν συμβεί αυτό, τότε αυτομάτως προκαλείται ασάφεια και δεν αποδίδεται με ακρίβεια το νόημα. Είναι καλό να μη χρησιμοποιούμε τα greeklish, γιατί αυτό που συμβαίνει σιγά σιγά είναι μια αποξένωση από την εικόνα της λέξης.

Ούτε είναι δυνατόν να μεταγράφουμε λέξεις ή φράσεις ξενόφερτες και να τις αποδίδουμε στην ελληνική λανθασμένα (για παράδειγμα η λέξη κλασικός γράφεται με ένα σ και όχι με δύο σσ κατά την αγγλική λέξη classic).

Ας συμφωνήσουμε ότι η ελληνική γλώσσα απαιτεί σεβασμό στην ορθή χρήση! Κάθε γλώσσα, αλλά κυρίως η ελληνική! Άρα, κάθε χρήση που δεν δικαιολογείται νοηματικά, σημασιολογικά, γραμματικά και συντακτικά είναι εσφαλμένη. Ούτε εμπίπτουν στην λογική επεξηγήσεις και αναλύσεις χωρίς γλωσσικό υπόβαθρο, αλλά με γνώμονα την ορθότητα μιας λέξης, διότι " έτσι συνηθίσαμε να την χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας ". Δεν είναι σοβαρό επιχείρημα αυτό!

Ας εξετάσουμε τώρα το θέμα του πλεονασμού. Προφανώς στην ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται ο πλεονασμός και η υπερβολή είτε ως ένα σχήμα λόγου (στην λογοτεχνία κυρίως)είτε ως στοιχείο του προφορικού λόγου, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ο κανόνας. Χρησιμοποιείται εν πολλοίς στον καθημερινό λόγο και έχει στοιχεία προφορικότητας ( κατέβα κάτω, ανέβα πάνω, κακό ελάττωμα - λες και υπάρχει καλό ελάττωμα). Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι είναι ορθή η χρήση. Ούτε συμφωνώ με κάποιες ανοίκειες γλωσσικά απόψεις οιονεί γλωσσολόγων, παρεπιδημούντων και γηγενών, ότι ο επιθετικός προσδιορισμός καλός (καλή επιτυχία) δεν σχετίζεται με το πρόσημο της επιτυχίας αλλά με την πραγματοποίησή της ή τον ερχομό της. Πόθεν τεκμαίρεται αυτό; Το επίθετο καλός δεν έχει τέτοια σημασία, ούτε μπορεί να χαρακτηριστεί καλό κάτι που ως λέξη και σημασία έχει την έννοια του καλού και ποτέ του κακού, όπως η λέξη επιτυχία.

Η λέξη επιτυχία ( επί +τύχη) δεν μπορεί να είναι κακή. Ούτε το καλός σημαίνει ότι εύχομαι να έρθει η επιτυχία. Εκτός και αν για κάποιους η επιτυχία έχει διαβαθμίσεις, όπως η βαθμολογία, ή με το επίθετο καλή εύχονται να έρθει πιο γρήγορα και οπωσδήποτε. Ευτυχώς είναι τόσο πλούσια η γλώσσα μας που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε άλλες φράσεις περισσότερο ορθές, για να αποδώσουμε οποιαδήποτε σκέψη. Καλή τύχη, εύχομαι κάθε επιτυχία, αγαθή τύχη είναι εκφράσεις δοκιμές και σημασιολογικά ορθές.

Καλό καλοκαίρι, τη στιγμή που η λέξη καλοκαίρι έχει ήδη την θετική σημασία (καλός καιρός).

Καλή πρόοδο, όταν εξ ορισμού η πρόοδος δεν μπορεί να είναι αρνητική. Και αλλά τέτοια παρόμοια....

Βεβαίως, δεν θα λιθοβολήσουμε αυτόν ή αυτήν που χρησιμοποιεί τη φράση Καλή επιτυχία, η οποία χρησιμοποιείται από το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων στον προφορικό λόγο. Θα ήταν, όμως, ορθό - στον γραπτό λόγο τουλάχιστον - να αποφεύγεται.

Προφανώς η γλώσσα είναι ζων οργανισμός, μεταβάλλεται, αναλόγως των εποχών και των κοινωνικών συνθηκών. Συχνά χάριν ευκολίας αλλοιώνεται στην καθημερινότητά μας.

Ας προσπαθήσουμε, τουλάχιστον οι εκπαιδευτικοί και οι πνευματικοί άνθρωποι εν γένει αλλά και οι γονείς στο μέτρο του δυνατού να μεταδώσουμε στους νεώτερους, στα παιδιά μας το μεγαλείο αυτής της γλώσσας. Οφείλουμε να μην την αποστεώνουμε, να μην την απλοποιούμε κατά το δοκούν χάριν ευκολίας ή χάριν συνήθειας, αλλά, θεωρώντας ότι η ελληνική γλώσσα είναι μία - από την αρχαία ελληνική μέχρι σήμερα - να προσπαθήσουμε να την προσεγγίσουμε δημιουργικά, όχι με στείρο και άγονο τρόπο και να αναδείξουμε την συνέχειά της και το λαμπρό της γνωστικό, ηθικό και κοινωνικό υπόβαθρο.

Η ευθύνη των εκάστοτε κυβερνήσεων είναι μεγάλη, διότι φόρτωσαν το εκπαιδευτικό σύστημα και τους μαθητές με ένα δυσαχθές φορτίο αναφομοίωτων γνώσεων και περιθωριοποίησαν την ελληνική γλώσσα, και δη την αρχαία ελληνική γλώσσα, που είναι η ψυχή του έθνους, ο πολιτισμός του και η κληρονομιά του.

«Η Ελληνική γλώσσα είναι η καλύτερη κληρονομιά που έχει στη διάθεσή του ο άνθρωπος για την ανέλιξη του εγκεφάλου του. Απέναντι στην Ελληνική όλες, και επιμένω όλες οι γλώσσες είναι ανεπαρκείς» (Φρειδερίκος Σαγκρέδο)

«Σχεδόν φοβάμαι να αγγίξω την Οδύσσεια, τόσο καταπιεστικά αφόρητη είναι η ομορφιά» (Τζέιμς Τζόυς).  Τούτη την ομορφιά την καταντήσαμε - ιδιαιτέρως οι ανευθυνοϋπεύθυνοι ιθύνοντες- άθυρμα, ακατάληπτη κενοδοξία για τις νεώτερες γενιές, που τείνουν να την ξεχάσουν και ρωτάνε: Μα γιατί να μαθαίνουμε αρχαία ελληνικά; Πού χρησιμεύουν;

 Ας αφήσουμε τη φράση του Βολταίρου «Είθε η Ελληνική γλώσσα να γίνει κοινή όλων των λαών» που μπορεί να μοιάζει υπερβολική και ας έχουμε στο νου μας τα λόγια του  Ludwig Josef Johann Wittgenstein :«Τα όρια της γλώσσας μου καθορίζουν τα όρια του κόσμου μου».

Μοναχή μου έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου. Ας γίνει λοιπόν η γλώσσα μας η δική μας έγνοια!