Ιστορικοκοινωνικά θέματα : ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΠΑΛΙΑ ΛΑΜΙΩΤΙΚΑ ΠΡΟΙΚΟΣΥΜΦΩΝΑ

Επιμέλεια: Δημητρίου Θ. Νάτσιου, Φιλολόγου-Λαμία

Α΄ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σύμφωνα με τη γνώμη σύγχρονης ερευνήτριας: «Οι οικονομικές διαπραγματεύσεις, που πλαισιώνουν το γάμο, συνιστούν ένα σημαντικό πεδίο έρευνας για τους κοινωνικούς ανθρωπολόγους καθώς και αντικείμενο επανεξέτασης για τις γυναικείες σπουδές. Στις ποικίλες μορφές γαμήλιων μεταβιβάσεων και ανταλλαγών ανάμεσα σε οικογένειες και ομάδες συγγένειας, τις οποίες έχουν μελετήσει οι ανθρωπολόγοι και οι κοινωνικοί ιστορικοί, συμπεριλαμβάνεται και η προίκα. Ο θεσμός της προίκας είναι ιστορικά προσδιορισμένος και στενά συναρτημένος με τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες μιας εποχής. Συνυφαίνεται με το γάμο, την οικογενειακή οργάνωση και το σχηματισμό νέων νοικοκυριών με την ιδιοκτησία και συγκεκριμένα με το είδος και τη μορφή των περιουσιακών σχέσεων σε διάφορα κοινωνικά στρώματα καθώς και με τη θέση της γυναίκας τόσο στον καταμερισμό της εργασίας ανάμεσα στα φύλα, όσο και στο σύστημα της βιολογικής και κοινωνικής αναπαραγωγής».(1)

Με όμοια κριτήρια μπορούμε να δούμε και εκείνα τα προικοσύμφωνα, που βρέθηκαν, σε πρόσφατη αρχειακή έρευνα, στο συμβολαιογραφικό αρχείο του Βασιλείου Δ. Περραιβού (1793-1842) και που συντάχθηκαν στη Λαμία στα αμέσως μετεπαναστατικά χρόνια, ήτοι στα 1837-1839.

Γνωρίσματα των συμβολαίων: Όλα τα συμβολαιογραφικά προικοσύμφωνα-προικοδοτήρια εκείνης της περιόδου έχουν συνταχθεί απ΄ τον ειρηνοδίκη της Λαμίας, που εκτελούσε και χρέη συμβολαιογράφου, Βασίλειο Δ. Περραιβό, και έχουν- με ελάχιστες εξαιρέσεις-στερεότυπο χαρακτήρα: Αναγράφεται ο αύξων αριθμός του συμβολαίου, που δίνεται σε όλα τα δικαιοπρακτικά έγγραφα του ειρηνοδικείου, διότι εκεί συντάσσονταν και άλλα συμβόλαια με διαφορετικό περιεχόμενο, στη συνέχεια αναφέρει τόπο, που ήταν η Λαμία, ακριβή χρονολογία, ημέρα και ώρα σύνταξης του συμβολαιογραφικού συμβολαίου. Ακόμη, καταχωρίζονται τα ονόματα των προικοδοτών και προικοδοτουμένων, τα ονόματα δύο αξιοπίστων μαρτύρων και η ιδιότητα αυτών, η μαρτυρία ότι ο γάμος θα γίνει με την συναίνεση των πλησιεστέρων συγγενών των μελλονύμφων. Τέλος, σε πολλά αναγράφεται ο τόπος καταγωγής των προικοδοτών και των προικοδοτουμένων και το επάγγελμά τους και στη συνέχεια γίνεται απαρίθμηση των προικώων, τα οποία είναι τόσο άφθαρτα (κτήματα), όσο και φθαρτά (σπίτια, καταστήματα, ζώα), αλλά και χρήματα, καθώς και πολλά χρειώδη αντικείμενα, ιδίως οικοσυσκευές, ρούχα, κοσμήματα, κ.λπ. Η έκταση των συμβολαίων είναι συνήθως μικρή, το ύφος λιτό, γλώσσα τους είναι η λόγια της εποχής εκείνης με ελάχιστα γραμματικά, ορθογραφικά και συντακτικά λάθη, όπως π.χ. θέτει-ν στην αιτιατική των τριτοκλίτων στον ενικό αριθμό (θυγατέραν, προίκαν, κλπ.).

Κοινωνικά και δημογραφικά στοιχεία: Με τη δημοσίευση και ανακοίνωση των συμβολαιογραφικών προικοσυμφώνων θα μπορέσουν οι αναγνώστες μου να κάμουν τις δικές τους παρατηρήσεις επί των κειμένων και να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Πάντως εγώ θ΄ αναφέρω με συντομία λίγα κοινωνικά και ιστορικά στοιχεία, που μπόρεσα να αποκομίσω απ΄ την ανάγνωση αυτών των κειμένων.

Τα προικοσύμφωνα, που δημοσιεύονται στη συνέχεια είναι είκοσι (20) τον αριθμό-αυτά σώζονται στο συμβολαιογραφικό αρχείο του Βασίλειου Δ. Περραιβού-πράγμα, που σημαίνει ότι ήλθαν σε γάμου κοινωνία σαράντα (40) νέοι άνθρωποι, αν και δεν ήσαν όλοι νέοι, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Απ΄ τους σαράντα αυτούς ανθρώπους ελάχιστοι ήταν γηγενείς κάτοικοι της Λαμίας και οι περισσότεροι προέρχονταν απ΄ τον υπόδουλο Ελληνισμό (Μακεδονία, Σούλι, Ασπροπόταμος, Όλυμπος, Κρήτη) αλλά είχαν εγκατασταθεί στη Λαμία, άλλοι προέρχονταν από άλλα διαμερίσματα του στερεοελλαδικού χώρου και από άλλα χωριά του νομού. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί ομογενείς εγκαταστάθηκαν στη Λαμία τα αμέσως μετεπαναστατικά χρόνια. Ακόμη μαθαίνουμε ότι οι αγωνιστές του ’21 Κομνάς Τράκας και Δήμος Λιούλιας ήρθαν σε δεύτερο γάμο, ενώ ο ενθυμηματογράφος Νικόλαος Κασομούλης ζήτησε να συνταχθεί το προικοσύμφωνο την 2-10-1837, τέλος μαθαίνουμε ότι ο θεατρικός συγγραφέας Μιλτιάδης Χουρμούζης πήρε όχι ευκαταφρόνητη προίκα. Τα ιστορικά και δημογραφικά αυτά στοιχεία είναι αξιόλογα για την τοπική Iστορία. Ακόμη πολλά στοιχεία μπορεί να αποκομίσει η λαογραφία απ΄ τη λεπτομερή καταχώριση των ειδών της προίκας, όπως είναι οι οικοσυσκευές, η ενδυμασία, ο στολισμός και άλλα αντικείμενα (ακολουθεί γλωσσάρι).

Όχι μόνο ιστορικά, δημογραφικά και λαογραφικά στοιχεία μπορούν να μας δώσουν τα δημοσιευμένα προικοσύμφωνα, αλλά και κοινωνικά. Και πάλι θ΄ ανατρέξουμε σε στατιστικούς πίνακες- έστω και πρόχειρους. Οι περισσότεροι απ΄ τους συμβαλλομένους (γονείς, κηδεμόνες, μελλόνυμφοι) δηλώνουν άγνοιαν γραμμάτων, δηλ. δεν γνωρίζουν να θέσουν ούτε την υπογραφή τους! Τούτο βέβαια είναι άσχημο κοινωνικό φαινόμενο. Επίσης γίνεται φανερό ότι η προίκα απεκαλείτο ακόμη «τράχωμα», όπως δηλ. παλαιότερα και μάλιστα στα χρόνια της δουλείας. Σε μερικά προικοσύμφωνα γίνεται λόγος για το θεσμό της «προγαμιαίας δωρεάς», δηλ. και ο γαμπρός προσέφερε στη νύμφη προίκα με τη μορφή των δώρων. Τέλος παρατηρούμε ότι είναι άγνωστη η λέξη «δεσποινίς» για τις ανύπανδρες ακόμη, κοπέλλες, αλλά προσφωνούνται με τη λέξη «κυρία». Και κλείνουμε το σύντομο και φτωχό τούτο εισαγωγικό σημείωμα στα προικοσύμφωνα με την παρατήρηση ότι στα αμέσως, μετεπαναστατικά χρόνια στη Λαμία, όπως και σε άλλα διαμερίσματα του νεοσύστατου, τότε, ελληνικού κράτους, σε χρήση, ως νόμισμα, δεν ήταν μόνο η δραχμή, αλλά και άλλα νομίσματα, όπως τουρκικά γρόσια, τάληρα δίστηλα, φλωριά βενέτικα, κ.λπ.

Τα προικοσύμφωνα βρίσκονται στο “Ιστορικό Αρχείο Λαμίας”.

_____________________________________________

1     Βασιλική Γαλάνη-Μουτάφη: «Προίκα και κοινωνική οργάνωση στη Σάμο στα μέσα του 19ου αιώνα»: «Αντιπελάργηση», τιμητικός τόμος για τον Νικόλαο Α. Δημητρίου, Αθήνα 1992, σ. 58-85.

 συνεχίζεται στο επόμενο φύλλο μας