ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Η ΜΑΧΗ TOY ΜΑΡΤΙΝΟY: 29 ΜΑΡΤΙΟΥ 1829.

Γράφει ο
Νίκος Ταξ. Δαβανέλλος.

« … Ο Μαχμούτ Πασσάς διελθών δια Θερμοπυλών περί τα τέλη Δεκεμβρίου, και έχων επί κεφαλής 6,000 πεζούς και 1000 ιππείς, με το αναγκαίον πυροβολικόν, διηυθύνθη εκείθεν μετά καταπληκτικής ταχύτητος εις Λεβαδείαν, της οποίας οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πόλιν και διεσώθησαν εις τα πλησιόχωρα βουνά και δάση άμα τω ακούσματι, στρατοπεδεύσας εκεί επί τρείς ημέρας διηυθύνθη εις Θήβας προς αντάμωσιν του Ομέρ Πασσά του Καρυστινού, όπως συσκεφθώσι περί του πρακτέου, διότι πεπειραμένος ήτο ο Πασσάς εκείνος και πολλάς γνώσεις είχε του τόπου και των ατόμων, συνεφώνησαν λοιπόν εκεί οι δύο αυτοί αρχηγοί των Τουρκικών στρατευμάτων, ο Μαχμούτ Πασσάς να κτυπήση τον Βάσσον πρώτον, και μετά εκ των περιστάσεων οδηγούμενοι να κανονίσωσι την περαιτέρω πορείαν των.

Ο Βάσσος μαθών το σχέδιον τούτο ειδοποίησεν αμέσως τον Υψηλάντην τότε κατά τον Ιανουάριον ευρισκόμενον εις Αράχωβαν, και τον Ευμορφόπουλον όστις εν καιρώ έλαβε τοιαύτην τινα είδησιν και παρ΄αυτού του Υψηλάντου, διαταχθείς μάλιστα να ενωθή εις Μαρτίνον μετά του Βάσσου.

Ο Υψηλάντης, κατ’ αρχάς δεν επίστευσεν ως πραγματικήν την πληροφορίαν ην έδωκεν αυτώ ο Βάσσος, θεωρήσας αυτήν μάλλον ως στρατήγημα των πασσάδων. Επείσθη όμως ότε ο Κριεζώτης, πληροφορηθείς τούτο εκ δύο αυτομόλων ιππέων του στρατού του Μαχμούτ, την ιδίαν είδησιν ανήγγειλε δι’ επιστολής του. Εν τω διαστήματι τούτω ο Βάσσος βλέπων την υπεροχήν του Μαχμούτ Πασσά, ήρξατο οχυρούμενος εις το χωρίον Μαρτίνον, κτίζων όλας τας οδούς αυτού και αφίνων την είσοδον των εχθρών μόνον εξ ενός μέρους ελευθέραν, ετοποθέτει δε ο ίδιος τους υπ’ αυτόν εντός των καταλληλοτέρων οικιών, κτίζων τας θύρας αυτών, προ πάντων δε συνιστών άκραν σιγήν και απαγορεύων πάντα κατά του εχθρού πυροβολισμόν, κατά την μέλλουσαν πιθανήν είσοδόν του εις το χωρίον. Ετοποθέτησαν δε ως εξής: το μεν σώμα Τριανταφύλλου Τζουρά εν τη επί της εισόδου του χωρίου οικία, το δε του Ιωάννου Κλήμακα εις το κέντρον του χωρίου, όπως και τας οικίας υπερασπίζη και τον Τραντάφυλλον Τζουράν ενισχύη, ο δε Βάσσος με στρατιωτικό απόσπασμα περιφέρετο ανοχύρωτος, όπως επιτηρή και προσέρχηται όπου η χρεία ήθελε το καλέσει. Λίαν πρωί την 29 Ιανουαρίου οι πρόσκοποι ανήγγειλαν την εμφάνισιν του εχθρού, από το μέρος της Λούτζας. Αμέσως τότε έστειλε προς αυτούς απόσπασμα όπως επιτηρή τας κινήσεις του εχθρού.

Το απόσπασμα παρετήρησεν ότι εστρατοπέδευσεν εκεί όπως διανυκτερεύση.

Την επομένην λίαν πρωί εκίνησε πανστρατιά ο Μαχμούτης προς το Μαρτίνον εκ του δυτικού του χωρίου μέρους, διοικών αυτοπροσώπως το στράτευμα και επίκεφαλής του ιππικού του ευρισκόμενος. Φθάσας δε εις βολήν πυροβόλου παρετήρησε μετά περιεργείας την διάταξιν και τα οχυρώματα του ελληνικού στρατού και αμέσως διέταξε, μετά τας συνήθεις προσευχάς, γενικήν κατά του χωρίου και των οχυρωμάτων προσβολήν. Το απόσπασμα το προς επιτήρησιν αυτού αποσταλέν προηγουμένως, προσεποιήθη ότι ήθελε να εμποδίση την πρόοδον και την είσοδόν του εις το χωρίον.

Δια συνεχούς δε πυροβολισμού αντέκρουον αυτούς, ενώ συγχρόνως διαρκώς υποχώρουν προς το χωρίον, όπου και εισελθόντες ηνώθησαν με τους ευρισκομένους περί τον Βάσσον, εις την ετέραν άκραν του χωρίου.

Οι Τούρκοι μη εννοήσαντες το στρατήγημα, εισήλθον εις το χωρίον και επροχώρησαν προς το έτερον αυτού άκρον, όπου υπήρχε του Βάσσου η δύναμις. Τινές δε των εχθρών εδοκίμασαν να καταλάβωσι τας οικίας εκ της οπισθοφυλακής, όπως εξολοθρεύσωσιν ευκολώτερον τους εχθρούς των. Άμα ήρξατο η μάχη μεταξύ των Τούρκων και των περί τον Βάσσον, ήρξατο συγχρόνως και μεταξύ των άκρων οικιών υπό του Τριανταφύλλου Τζουρά, ως και μετά του κέντρου υπό του Ιωάννου Κλήμακα, γενικός πυροβολισμός, όστις κατέπληξε τους Τούρκους, μη γινώσκοντας που να διευθυνθώσιν.

Επηύξησε δε την ταραχήν ταύτην, και την ανωμαλίαν του Τουρκικού στρατού, όταν δοκιμάσαντες να διέλθωσι το χωρίον και εξέλθωσιν εκ του άλλου μέρους όπως αποφύγωσι το ταχύτερον την φθοράν ην εκ των οικιών υφίσταντο, εύρον τας εξόδους των οδών κτισμένας, και αναγκασθέντες να επιστρέψουσιν δι’ ης ήλθον οδού, έπιπτον οι υποχωρούντες προς τους όπισθεν αρχομένους, και ούτω γενική επήλθεν η σύγχυσις και γενική φυγή. Τότε οι Έλληνες εξήλθον των οικιών και των οχυρωμάτων προς καταδίωξιν των ατάκτως φευγόντων Τούρκων, και ηκολούθησαν αυτούς διώκοντες μέχρι της Λάσπης. Ηναγάσθησαν όμως να καταπαύσωσι την καταδίωξιν ένεκα της εκτάκτου επελθούσης θυέλλης μετά ψυχρού ανέμου και χιόνος, και να επανακάμψωσιν εις το χωρίον.

Πολλοί έπεσον εκ των Τούρκων εις την μάχην ταύτην, υπολογιζόμενοι κατά τους αυτόπτας μάρτυρας πλέον των 500. Μεταξύ των πληγοθέντων και φονευθέντων, πολλά και πλούσια ήσαν τα λάφυρα, άτινα έλαβον, εις όπλα, ζώα φορτηγά, χρήματα και τρεις σημαίας, εξ ων μια και σήμερον έτι στολίζει μίαν των αιθουσών των ανακτόρων. Τοιαύτη υπήρξεν η μάχη του Μαρτίνου, μάχη εκ των τελευταίων του ελληνικού αγώνος.

Ο Μαχμούτης ηττηθείς και διαλυθέντος του στρατοπέδου του, επανέκαμψεν εις Λαμίαν την 10 Φεβρουαρίου 1829, πολλά παθών και εξ ελλείψεως τροφών».

 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ - ΒΑΣΣΟΣ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΩΤΗΣ
 ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΑΝΑΓΝΩΣΘΕΙΣΑ ΕΝ ΤΩ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩ ΣΥΛΛΟΓΩ- «ΒΥΡΩΝΙ» ΤΗΝ 8ην ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1876, ΥΠΟ ΑΘ. Ν. ΧΡΥΣΟΛΟΓΗ.
Εκδ. ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΒΑΡΒΑΡΡΗΓΟΥ-1876.

Ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης γεννήθηκε το έτος 1797 και απεβίωσε το έτος 1847.