«Τούτο του ταπεινού Ρωμανού»

Γράφει ο Αθ. Δ. Γκίκας - Μαθηματικός

«Η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει»

Αυτό το σήμερον του υμνογράφου σηματοδοτεί όχι την απλή ανάμνηση του θαύματος, αλλά τη βίωση της Γέννησης του Χριστού ως παρούσας κατάστασης.

Αυτό παραμένει εσαεί η μεγάλη επαγγελία για τον άνθρωπο. Του Ρωμανού του μελωδού είναι και το απολυτίκιο των Χριστουγέννων.

«Σε προσκυνείν, τον Ήλιον της δικαιοσύνης

και σε γινώσκειν εξ ύψους Ανατολήν,

Κύριε Δόξα σοι»

Ο τίτλος του κειμένου είναι μια από τις ακροστιχίδες που χρησιμοποιεί ο νεαρός διάκονος της Βηρυτού στα εκατοντάδες ποιήματα που έγραψε φτάνοντας στην Κωνσταντινούπολη.

Τα ποιήματά του δεν είναι μόνο ομολογία πίστης και αφοσίωσης στην Εκκλησία ^. δείχνει πόσο αγκιστρωμένος ήταν στον εκφραστικό τρόπο της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, αν και ο αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός είχε ηττηθεί κατά Κράτος από τον μονοθεϊσμό και τις νέες ανθρωπιστικές αξίες.

Λίγοι συνειδητοποιούν ότι ο Ρωμανός μεταμόσχευσε, από τον κορμό του αρχαίου πνεύματος, στον κορμό της Χριστιανικής πίστης, ένα ειδικό τρόπο έκφρασης που έφτασε σώος μέχρι τις μέρες μας.

Το λεξιλόγιό του πλούσιο θυμίζει Πίνδαρο και Κάλβο.

Το κομμάτι

Αφθαρσίας ποσίν γης επέβης νυν

φως φορεί, φως πέμπε, φως εστί.

δεν σας θυμίζει λίγο Σολωμό:

φως στο χέρι, φως στο πόδι

και όλα γύρω σου είναι φως

Πρότυπα τα επίθετα του Ρωμανού:

Χρυσοκέρω Μήνην (όταν η Σελήνη ήσαν μηνίσκος), φιλόμβρον νάρκισσον φέρνουν στο νου Αισχύλο και Πίνδαρο.

Αυτούς ακολούθησε ο Ελληνο-Σύρος Ρωμανός που ο στίχος του:

Ως επί κλάδων αγκάλαις

 δεν αναγγέλλει μόνο τη γέννηση του Χριστού αλλά και το άπλωμα της Ελληνικής γλώσσας.

Στη μετάβασή του από το εθνικό στο χριστιανικό πνεύμα ο Ρωμανός διαδραματίζει, εν αγνοία του, ένα δευτερεύοντα ρόλο που αποδεικνύεται θα έλεγα πιο σημαντικός από τον πρωτεύοντα θεολογικό.

Μεταφέρει αναλλοίωτους τους πυρήνες της γλωσσικής έκφρασης του αρχαιοελληνικού πολιτισμού στο χώρο της αυστηρής τυπολογικής λατρείας.

Παρά την πιθανή άγνοια των κλασσικών κειμένων από μέρους του, ως χειριστής της Ελληνικής γλώσσας έφτασε με την εξυπνάδα του, ν’ αγγίξει τη σπουδαία έκφραση.

Διάκονος ήταν και διάκονος έμεινε ως το τέλος της ζωής του. Αυτό το μεγαλείο του μας βοηθά να βλέπουμε τους δημιουργούς μέσα από την απομόνωσή τους. Να τους παρακολουθούμε στον αγώνα τους για μια αφιλοκερδή αποτίμηση της ζωής και των αξιών που περικλείει.

Αν ήταν σημερινός ποιητής με τέτοιο έργο ίσως ήταν Ακαδημαϊκός, ή θα είχε καταλάβει σπουδαίες κρατικές θέσεις.

Ο Ρωμανός αν και ευνοούμενος του Ιουστινιανού και με τέτοια φήμη δεν έλαβε κανένα αξίωμα.

Η συγγραφή δεν είναι φιλοδοξία ^. είναι υψηλή αποστολή.

Οι χρόνοι που ακολούθησαν μας έδωσαν περισσότερο έμπειρους υμνογράφους στο χειρισμό της γλώσσας.

Ο Ρωμανός παραμένει πρώτος και μοναδικός πλησιέστερος προς τους αρχαίους ποιητές μας. Δίκαια κατ’ εμέ πλαγιογραφεί με υπερηφάνεια, κατά βάθος, παρά τη χρήση του επιθέτου «ταπεινός».  

Κατά πάντα υπεράξιος και ας γράφει στις ακροστιχίδες των έργων του:

• Του ταπεινού Ρωμανού
• Τούτο του ταπεινού Ρωμανού
• Του ταπεινού Ρωμανού Αίνος

ανάλογα με το πλήθος των στίχων.

Θα κλείσω το κείμενό μου με κάτι από τον Άγιο της Ελληνικής πεζογραφίας, τον Παπαδιαμάντη. Τα Χριστουγεννιάτικά του διηγήματα είναι μια ιερή μελωδία της πραγματικότητας.

«Το επ’ εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ,

δεν θα παύσω, να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστό μου,

να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ

μετά στοργής τα γνήσια Ελληνικά ήθη».

Είναι και αυτός μελωδός της τρισυπόστατης Ελληνικής πραγματικότητας:

Χριστιανική Πίστη, Ελληνική φύση και Ελληνικά ήθη.