Βιωσιμότητα των αγροτικών περιοχών κυρίως ως προς τη γενεακή ανανέωση και τις δημογραφικές πτυχές

Γράφει o Κωνσταντίνος Μπαγινέτας

Γενικός Γραμματέας Αγροτικής Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων

Οι αγροτικές περιοχές της ΕΕ αποτελούν βασικό μέρος του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, καθώς συμβάλλουν στη συνολική ευημερία και την οικονομική ισχύ της ΕΕ και διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην παραγωγή τροφίμων, στη διατήρηση του περιβάλλοντος και στη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών μεταβάλλουν το ρόλο και το χαρακτήρα των αγροτικών περιοχών, οι οποίες καλούνται να αντιμετωπίσουν διάφορες προκλήσεις, όπως η πληθυσμιακή συρρίκνωση, η συνεχής γήρανση του πληθυσμού, η περιορισμένη συνδεσιμότητα, οι υπανάπτυκτες υποδομές, η απουσία ευκαιριών απασχόλησης και οι ελλείψεις, όσον αφορά τη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών και την πρόσβαση σε αυτές.

Για τις αγροτικές περιοχές η γεωργία διαδραματίζει καίριο ρόλο και η βιωσιμότητα εκφράζει την ποιότητα ζωής που μπορεί να προσδοκά ένας μόνιμος κάτοικος μιας δεδομένης γεωγραφικής ή διοικητικής μονάδας, ή τις πιθανότητες διατήρησης ενός βιώσιμου βιοτικού επιπέδου για μια τοπική κοινότητα μακροπρόθεσμα. Η βιωσιμότητα των αγροτικών περιοχών είναι κρίσιμη και πρέπει να είναι προτεραιότητα, όπως υποδεικνύεται σε σχετικές ανακοινώσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Το μέλλον των αγροτικών περιοχών εξαρτάται από τους νέους που επιλέγουν να ζήσουν και να δημιουργήσουν σε αυτές. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί, ακόμη περισσότερο, ότι το μέλλον των αγροτικών περιοχών είναι οι νέοι άνθρωποι που επιλέγουν να ζήσουν και να δημιουργήσουν σε αυτές.

Βασική προϋπόθεση για την ελκυστικότητα των αγροτικών περιοχών στους νέους είναι η ενθάρρυνση της νεανικής επιχειρηματικότητας, ως μέσο για την καταπολέμηση της ανεργίας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η νεανική επιχειρηματικότητα βρίσκεται στο επίκεντρο των προτεραιοτήτων του στρατηγικού σχεδιασμού του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥπΑΑΤ) για τη στήριξη των αγροτικών περιοχών της χώρας, καθώς αναγνωρίζεται ο καθοριστικός της ρόλος στη σταθερότητα και την ανθεκτικότητα των τοπικών οικονομιών και κοινωνιών.

Ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η συμβολή της νεανικής επιχειρηματικότητας στον πρωτογενή τομέα, όπου αν και υπάρχουν θετικές εξελίξεις, όσον αφορά στην ηλικιακή σύνθεση του ανθρώπινου δυναμικού της ελληνικής γεωργίας, σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, κυρίως ως αποτέλεσμα των σχετικών συγχρηματοδοτούμενων δράσεων της ΚΑΠ (Νέοι Γεωργοί), συνολικά η ευρωπαϊκή γεωργία χαρακτηρίζεται από γερασμένο ανθρώπινο δυναμικό, γεγονός που περιορίζει τις ευκαιρίες για βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της.

Στη κατεύθυνση αυτή, η στήριξη της επιχειρηματικότητας στην πρωτογενή παραγωγή εδράζει σε μια ολοκληρωμένη αναπτυξιακή προσέγγιση, η οποία θέτει συγκεκριμένους στόχους, όπως:

• Την ενθάρρυνση εκκίνησης επιχειρήσεων στον πρωτογενή τομέα (start up) για την αντιμετώπιση της ανεργίας και τη δημιουργία και διατήρηση θέσεων απασχόλησης.

• Την εξασφάλιση ενός ευνοϊκού επενδυτικού περιβάλλοντος, το οποίο θα ενθαρρύνει την υλοποίηση επενδύσεων στον πρωτογενή τομέα με στόχο την αύξηση της βιωσιμότητας και της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.

• Την παροχή κινήτρων για την ενθάρρυνση δημιουργίας ή ενδυνάμωσης υγιών συλλογικών παραγωγικών σχημάτων, ενώσεων, ομάδων και οργανώσεων παραγωγών αλλά και διεπαγγελματικών οργανώσεων, ώστε να εξασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα του πρωτογενή τομέα και η καλύτερη ενσωμάτωση των νέων παραγωγών στην αλυσίδα τροφίμων.

• Την ανάπτυξη βασικών υποδομών, δημοσίων και ιδιωτικών, προς όφελος των νέων, υποδομές που θα προάγουν την έρευνα, την εκπαίδευση, την συνεργασία και την καινοτομία στον πρωτογενή τομέα με αξιοποίηση νέων τεχνολογιών παραγωγής και εμπορίας (γεωργία ακριβείας, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, βιο-οικονομία, κυκλική οικονομία, ΤΠΕ, ψηφιακή επιχειρηματικότητα, ηλεκτρονικό εμπόριο, ψηφιακή διαχείριση πόρων, κ.λπ.), με ανάπτυξη βιώσιμων δομών συμβουλευτικής υποστήριξης των παραγωγών για την μεταφορά γνώσης και ενημέρωσης, καθώς και συμπράξεων προώθησης καινοτομιών μέσω της εφαρμοσμένης έρευνας και της συνεργασίας με επιστημονικούς φορείς και φορείς της αγοράς.

Οι πολιτικέs, λοιπόν, πρέπει να ενθαρρύνουν τη νεανική επιχειρηματικότητα στον πρωτογενή τομέα και να προάγουν τη γεωργική δραστηριότητα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από δημογραφική άποψη, ο βαθμός στον οποίο οι συνεχώς ανανεούμενες γενιές μπορούν να ζουν σε έναν οικισμό συνιστά τη βιωσιμότητά του. Η πιο προφανής ένδειξη της απώλειας της βιωσιμότητας των αγροτικών περιοχών είναι η πληθυσμιακή συρρίκνωση, καθώς οι κάτοικοι των εν λόγω περιοχών εγκαταλείπουν την ύπαιθρο και μετακινούνται σε αστικές περιοχές για να αναζητήσουν εργασία, πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες ή διευκολύνσεις που δεν είναι διαθέσιμες στις αγροτικές περιοχές.

Η αντιμετώπιση της απερήμωσης της υπαίθρου, της γενεακής ανανέωσης και της προσέλκυσης νέων απαιτεί ολιστική προσέγγιση και όραμα, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες των ευρωπαϊκών περιφερειών και οδηγεί μακροπρόθεσμα στην ευημερία των αγροτικών περιοχών.

Η στήριξη και η ενδυνάμωση των νεότερων γενεών για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους, τη διευκόλυνση της πρόσβασής τους στην αγορά εργασίας και την ενίσχυση των προοπτικών παραμονής των νέων στις αγροτικές περιοχές αποτελούν βασικές πτυχές.
Η στήριξη της πρωτογενούς παραγωγής βασίζεται σε ένα ευνοϊκό επενδυτικό περιβάλλον, παροχή κινήτρων και ανάπτυξη υποδομών, μέσω συνέργειας από ευρωπαϊκές, εθνικές και τοπικές πηγές χρηματοδότησης, με στόχο την εξασφάλιση ενός ευνοϊκού επενδυτικού περιβάλλοντος, την ενθάρρυνση εκκίνησης επιχειρήσεων, την παροχή κινήτρων για δημιουργία συλλογικών παραγωγικών σχημάτων και την ανάπτυξη βασικών υποδομών που θα προάγουν την έρευνα, την εκπαίδευση, τη συνεργασία και την καινοτομία του πρωτογενούς τομέα.

Πιο συγκεκριμένα, τα μέτρα του δεύτερου Πυλώνα της ΚΑΠ, ιδιαίτερα το πρόγραμμα LEADER, είναι καίριας σημασίας για τη βιωσιμότητα των αγροτικών περιοχών. Η απλούστευση διαδικασιών, η ενίσχυση ειδικών παρεμβάσεων και η στόχευση σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες θα ενισχύσουν την ελκυστικότητα της υπαίθρου.

Συμπερασματικά, η συμμετοχική μέθοδος και ο ισχυρός συντονισμός είναι απαραίτητα για μια επιτυχημένη ενιαία πολιτική. Στη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική πρέπει να ενσωματωθούν αρχές όπως η ολιστική στρατηγική για την ηλικιακή ανανέωση, η ενδυνάμωση της συμμετοχικής διαδικασίας και η επάρκεια πόρων και ενημερωμένων συστημάτων δεδομένων.

Η γεωργική δραστηριότητα συμβάλλει στην ανάπτυξη, την απασχόληση και την επισιτιστική ασφάλεια, κάνοντας την αντιμετώπιση των δημογραφικών προβλημάτων και την ενισχυμένη, στοχευμένη χρηματοδότηση, απαραίτητα εργαλεία για το μέλλον της γεωργίας και των αγροτικών περιοχών στην Ευρώπη.